Filosofiecursus (online): Oudheid

Hoe is de wereld ontstaan en door welke principes wordt de wereld geleid? Aanvankelijk hielden de Griekse filosofen zich vooral bezig met deze vragen. Doelbewust namen zij afstand van de verklaringen van de traditionele mythen. Het onderzoek van de presocraten (denkers vóór Socrates) was in zijn geheel gericht op het uiterlijk waarneembare en het vinden van de archè, het oerbeginsel. Het eerste college staat in het teken van belangrijke presocraten, zoals Thales, Empedocles en Pythagoras.

Met Plato neemt de metafysica een hoge vlucht. Zijn filosofie is één reusachtig bouwwerk waarbinnen alles met elkaar samenhangt. In zijn dialogen – zijn literaire nalatenschap waarin zijn leraar Socrates vaak de hoofdrol speelt – houdt hij zich bezig met natuurfilosofie, met de vraag wat kennis is, wat liefde is, en hoe de samenleving eruit moet zien. Zijn denken komt in het tweede college aan de orde.

Aristoteles is het onderwerp van het derde college. Anders dan zijn leraar Plato, meende Aristoteles niet dat alles in een metafysische samenhang verbonden is. Aristoteles mag gezien worden als de eerste echte homo universalis, omdat hij bekwaam was in de totaliteit van de toenmalige wetenschappelijke vakgebieden (van psychologie tot politieke wetenschappen, van natuurwetenschappen tot literatuur). Hij werkte al deze vakgebieden systematisch uit tot een gesloten systeem. Daarnaast was hij de grondlegger van de logica en de methodologie.

Hoe worden we gelukkig? Hoe bereiken we innerlijke rust? Met het denken van de Stoïcijnen en de leer van Epicurus verschuift de focus van het doorgronden van de waarheid, naar de dagelijkse praktijk van het leven. De praktische leer van de Stoa en Epicurus komen aan bod in het vierde college.

De collegereeks mondt op de vijfde en laatste avond uit in het neoplatonisme. Zoals de naam doet vermoeden treedt deze denktraditie van de derde eeuw na Christus in de voetsporen van Plato. Met het neoplatonisme doet een mystiek element zijn intrede. Het neoplatonisme deelt noties met gnosticisme, hermetisme en het vroege christendom.