VPRO/Tegenlicht Meet UP AI: Achterhoekse Intelligentie

Als startpunt werd de VPRO Tegenlicht documentaire Digitale detox gekeken. Zowel VPRO Tegenlicht als de Koppelkerk wil de maatschappelijk discussie over belangrijke onderwerpen stimuleren; daarom worden de Meet Ups georganiseerd en zijn deze gratis toegankelijk. Een rondvraag in de zaal maakte duidelijk dat bepaalde passages uit de documentaire indruk hadden gemaakt. Allereerst het volledig AI-gestuurde bedrijfsmodel van Deliveroo, wat een verwoestende werking heeft op de bezorgers. Als tegenwicht maakten we kennis met een groep fietskoeriers in Spanje die de menselijke maat weer terug brengen. Filosoof Hans Schnitzler gaf in de documentaire haarscherpe analyses van de grote bedreigingen voor onze samenleving van Big Tech; ‘Misschien moeten we wat terug gaan duwen’, zegt hij. De documentaire sloot af met een kijkje in een ‘Mehrgenerationenhaus‘, waar kinderen, dementerende ouderen en ouders echt met elkaar leven. De beroemde dichtregels van Lucebert werden hier geïllustreerd.

Alles van waarde is weerloos
wordt van aanraakbaarheid rijk
en aan alles gelijk
als het hart van de tijd
als het hart van de tijd

De uitstekend geïnformeerde en gewetensvol presenterende moderator Martin Stor is voorloper in de Achterhoek als het gaat om digitale, technische en sociale innovatie. Hij zit aan diverse thematafels bij de 8HRK Ambassadeurs, waar ondernemers, onderwijs en overheid de Achterhoek stapjes vooruitbrengen. Hij volgt de ontwikkeling van AI op de voet en illustreerde dat door twee “bots” te tonen. Wat blijkt? Op de schijnbaar eenduidige vraag: ‘Leidt de toename van AI wereldwijd tot meer uitstoot van CO2’? komen duidelijk verschillende antwoorden. Kunnen deze antwoorden helpen om goed geïnformeerd te raken? Wellicht, maar Martin benadrukt het waardevolle menselijke – en soms ongemakkelijke – contact aan de hand van een persoonlijke ervaring. Een fietstocht van 17 jaar geleden met alleen kaarten naar Israël leverde ongemak op, maar ook uiteenlopende, verrassende interactie met allerlei mensen. Dit in tegenstelling tot een fietstocht pas geleden naar Litouwen met een fietscomputer: ‘Ik zat de hele dag op dat ding te kijken.’ Herkenbaar?

Polls onder het publiek

Het publiek in de zaal is onder de indruk van het Mehrgenerationshaus, waar juist die menselijke contacten zichtbaar werden. Er is voelbare irritatie over de wereld van enen en nullen: waar blijven de nuances als alles óf ‘ja’ óf ‘nee’ is? Een veelkleurige wereld is mooier dan een wereld in zwart-wit.

Inou Heideman en Chris Krabben: Achterhoekse AI-deskundigen

Als ondernemer helpt Hibernis Winterswijk van Chris Krabben bedrijven bij de toepassing van AI. Zijn maatschappelijke betrokkenheid toont zich in zijn werk bij een vrijwilligersplatform en zijn bijdragen aan thematafels bij de 8HRK Ambassadeurs, bijvoorbeeld als het gaat om toepassingen bij de persoonlijke gezondheidsomgeving. Hij zet het toepassen van AI in het werkveld in een positief daglicht: de servicemonteur bij een installatiebedrijf heeft dankzij AI altijd het juiste gereedschap bij zich. Hij heeft zelf een chatbot. ‘Chris2’,  die namens hem antwoorden aan zijn personeel geeft – waardoor ‘de echte Chris’ altijd zijn deur open kan laten staan voor als men hem als persoon nodig heeft.

De tweede gast is Inou Heideman die al meer dan 10 jaar ondernemer is bij Teneo IoT (internet of things) uit Winterswijk. Zij houden zich bijvoorbeeld bezig met  sensoren bij de aanplant van jonge bomen, waardoor de watertoevoer wordt gereguleerd. Bij een dergelijk project in Harderwijk leverde dat een besparing op van 362.000 liter water en 3.200 kilometer vermeden autokilometers.  Verder is Inou lid van de Achterhoekse thematafel Smart werken  en is ze actief binnen FemTech: een netwerk dat vrouwen in de technische branche ondersteunt.

Beiden zijn overtuigd van de voordelen van AI- toepassingen, maar ze zijn niet blind voor het gevaar van een te snelle en ondoordachte ontwikkeling. Het gemak wint het vaak van het ongemak en de moeite om complexe systemen te doorgronden. Inou prijst de EU om haar wetgevende en regulerende kracht.

Het publiek aarzelde niet om kritische vragen te stellen – en het is lovenswaardig dat er niet meteen werd gezocht naar ‘het juiste antwoord’. Het zijn vragen om even op te kauwen, om mee naar huis te nemen en nog eens te overdenken. Bijvoorbeeld: ‘Hoe weet je dat Chris2 de waarheid spreekt en wat leert de echte Chris van Chris2?’ en ‘Is AVG- wetgeving uit Brussel wel voldoende om de privacy van burgers te waarborgen?’ en ‘Is AI zoals dat nu wordt gebruikt niet heel erg geënt op de witte gedachtewereld?’ Last but not least: ‘Als je je er bagger instopt – dan komt er toch ook bagger uit?’

Verzuchting van moderator Martin Stor: ‘Ik gun de Achterhoek een forum, een gemeenschap zoals hier: een kritische noot bij de verdergaande innovatie en er langzamerhand zelf achter komen wat AI betekent, kan betekenen en waar het wel en niet toepasbaar is.’

Ethische, sociale en juridische aspecten van AI

Vragen als ‘Zijn ethische en ecologische eisen voor data/tech nodig?’ leidden tot een unaniem ‘ja!’. Maar hoe? Uiteraard zijn er grote ecologische risico’s, zoals terugkeer van vraagstukken rondom kernenergie met z’n onopgeloste afvalprobleem. Gaan we dan de ene potentieel destructieve kracht van energie voorzien door de andere? Op dit moment wordt de helft van de benodigde energie voor AI duurzaam opgewekt – maar ook die energie is dus niet beschikbaar voor dagelijkse toepassingen als koken en mobiliteit. En passant werd gewezen op het enorme waterverbruik. Inou zag hier wel een lichtpuntje: de koeling van datacenters kan nu ook met zout water.

Toekomst

Lang niet iedereen in de zaal kent de begrippen Artificial General intellenge (AGI) en en Artificial Super intellenge (ASI) dus dit wordt kort toegelicht. Deskundigen verwachten dat we binnen 2 of 3 jaar bij die laatste zijn aangeland, en dat betekent dat de computerintelligentie de intelligentie van de mens overtreft. Misschien zouden we meer van dit grimmige toekomstbeeld moeten schrikken: de computer wint het van de mens, de mens wordt steeds dommer, kiest maar voor het gemak en dat maakt kritiek moeilijker. Is er nog hoop? Misschien moeten we de focus verleggen van de mens naar de hele aarde en nog verder: in het ondermaanse is meer intelligentie dan alleen de menselijke: kijk maar naar de manier waarop bomen en schimmels communiceren en olifanten die hun kleintjes intuïtief beschermen. We kunnen een spirituele levenshouding omarmen en ons heil zoeken in kunst en cultuur. Eigenwijsheid en de menselijke emotie kunnen ons helpen.

Gevaar voor tweedeling

De scherpe waarnemingen uit het publiek zijn opvallend deze avond. Zoals: moeten we niet beducht zijn voor een tweedeling in de maatschappij – naast de ‘haves en de havenots’ ook een nieuwe scheiding tussen degenen die meegaan in de wereld van de AI en de afhakers?

Er kwam een onderzoekend antwoord op deze vraag. Ja, er is een groot verschil in kennisniveau rondom AI. Ondernemers en wetenschappers die er veel van weten, hebben daarom de nobele plicht hun inzichten te delen – en daarmee ook hun eigen aannames telkens weer tegen het licht te houden. Moderator Martin sloot af met de  constatering dat we een gezamenlijke plicht hebben om eigenwijs en kritisch te blijven, af en toe pas op de plaats te maken en het belang van kinderen en volgende generaties in het oog houden. Hij nodigde ons uit om de daad bij het woord te voegen en in stilte na te denken over welke wijsheden we meenemen uit deze avond. Chris stelt voor AI te vertalen als ‘Achterhoekse Intelligentie.’

Tijdens de volgende Meet Up op 12 september praten we verder over AI – en de invloed daarvan op de democratie. Welkom!